In de Zaanstreek hebben tussen de 17e en de 20e eeuw zo’n duizend industriemolens gestaan. Aan het eind van de negentiende eeuw werden al veel van die molens gesloopt. Zo zijn er maar weinig voor het nageslacht bewaard gebleven, zelfs niet in schilderijen of prenten, zo schilderachtig vond men het er klaarblijkelijk toch niet. Uitzonderingen daargelaten, zoals de Franse impressionist Claude Monet, die in 1871 vier maanden doorbracht in de Zaanstreek en er 25 schilderijen maakte.
In de loop van de twintigste eeuw begon men zich dan toch te realiseren hoe weinig er gedocumenteerd was. Verschillende kunstenaars uit de regio begonnen te graven in hun geheugen en begonnen te tekenen hoe het er geweest was, maar tot soms al wel vijftig jaar verdwenen.
Bij voorbeeld, de tekenaar Gerrit Mol (1869-1961). Hij heeft in de jaren 1930-1940 aquarellen gemaakt van minstens zo’n 100 bedreigde of verdwenen molens uit de streek, allemaal om de herinnering levend te houden. Zo ook van papiermolen de Pronker (3316) in Westzaan, een molen die al in 1870 verdwenen was, toen Gerrit dus nog maar één jaar oud was. Deze Mol had een goed geheugen!
Gerrit Mol was niet de enige ‘chroniqueur’ van de Zaanstreek. Daar was Jan de Kruijver, en daar was P.J. Couwenhoven, en Frans Mars. Allemaal spijtoptanten die de Zaanstreek achteraf nog in al haar glorie hebben afgebeeld.
Het bekendste product is wellicht het enorme panorama dat Frans Mars schilderde in 1939-1947, naar de waarschijnlijke situatie in 1878. Een deel ervan wordt hieronder getoond. Het computerscherm is te klein om het hele werk te laten zien. Daarvoor zal men toch echt het molenmuseum bij de Zaanse Schans moeten gaan bezoeken.
